De vorming van een team gaat niet vanzelf. Natuurlijk, op papier is alles meestal uitstekend geregeld: functieomschrijvingen en taken en verantwoordelijkheden die daarbij horen zijn vastgelegd, evenals de posities binnen het team en organisatie – de hiërarchie – en niet te vergeten de visie en missie van een organisatie. Oftewel de ‘rationele kant’. Dit wordt ook wel de ‘bovenstroom’ genoemd. Maar in een team speelt veel meer. Cultuur, dynamiek, verlangen en vertrouwen en nog meer andere irrationele krachten. Dat is de ‘onderstroom’.

In of uit balans?

Bij het ideale team zijn die boven- en onderstroom in balans en is de zogeheten teamhygiëne op orde, schoon. Maar vaak zijn ze uit balans: vervuild, niet schoon. ‘Veranderingen in de bovenstroom zijn vaak prima te managen. Het staat op papier dat Ria functie X heeft en Truus functie Y. Maar wat niet op papier staat, is dat Truus ook op functie X had gesolliciteerd maar de baan niet heeft gekregen. Als Ria vervolgens met een goed initiatief komt, wijst Truus dit resoluut af. Het gaat haar niet om het plan, of om Ria, maar om het feit dat zij de functie niet toegewezen heeft gekregen. En daardoor raakt de onderstroom vervuild’, legt ontwikkelingspsycholoog en systeemtherapeut Steven Pont uit. ‘Het zijn factoren waarmee je op papier geen rekening kunt houden. Het is de taak van de manager om de stromingen schoon te houden en vervuiling te voorkomen. Dat is belangrijk voor het team, voor de organisatie én voor de kinderen. Best een pittige klus, want er zijn meerdere irrationele krachten die in de onderstroom kunnen spelen. En die zijn vaak een stuk overheersender dan de rationele bovenstroom.’

Wees alert, onderneem actie

Daarbij beïnvloedt een vervuilde teamhygiëne je werk. Uiteindelijk zullen de kinderen op de groep dat gaan merken. Een onrustig team maakt natuurlijk een onrustige groep. Daarom is het van belang dat je op een professionele manier met elkaar omgaat. Daar ligt een belangrijke rol voor de manager, vindt Steven. ‘Managen in de bovenstroom is een makkie! Maar er speelt natuurlijk altijd van alles binnen een team; in die onderstroom dus. Het is alleen de vraag: wordt dit opgemerkt, en wordt er vervolgens actie op ondernomen? Voel je als manager dat er iets speelt tussen collega’s, dan is het aan jou om dat aan te kaarten en niet om het onder het tapijt te vegen. Dat lost niets op. Sterker nog: daardoor wordt die onderstroom alleen maar extra bevuild. Onderneem actie, kaart het aan.’

‘Zoals in het voorbeeld van Ria en Truus. Daar speelt persoonlijke gekwetstheid in de onderstroom; Truus neemt die mee naar de bovenstroom. Daar schiet ze de plannen van Ria af. Niet omdat ze het geen goed idee vindt, maar omdat het van Ria vandaan komt. Blijf als manager alert op dit soort signalen. Denk niet: het is goed geregeld in de bovenstroom, dan loopt het met de onderstroom ook wel los. Zo werkt het niet. Zet je voelsprieten uit, wees alert en maak het bespreekbaar. Wanneer in het geval van Truus en Ria hun manager met beide dames had gesproken, begrip had getoond, emoties had erkend, dan was de kans zeer groot dat de onderstroom niet bevuild was geraakt. Overigens is die onderstroom niet alleen de verantwoordelijkheid van de manager. Dat is ieders verplichting. Het hoort bij je professionele houding om die onderstroom niet te vervuilen. En dat geldt natuurlijk ook voor de bovenstroom.’

Wekelijks op de agenda

‘Wil je je team structureel schoon houden, zorg er dan voor dat pedagogisch medewerkers uit je team zich gehoord en gezien voelen. Dit kun je doen door tijdens een wekelijks teamoverleg bewust stil te staan bij de dagelijkse gang van zaken en jullie manier van werken. Wat speelt er, zijn er veranderingen? Hoe gaan jullie te werk? Eenduidig of doet iedereen iets anders? Wat doen jullie goed, wat kan beter? Wat speelt er onderling, zijn er irritaties, frustraties? Door dit iedere week bespreekbaar te maken, voorkom je direct vervuiling. Je kunt namelijk meteen inspelen op de behoefte van je team: begrip tonen, een luisterend oor bieden of concreet actie ondernemen. Trouwens, bij iedere organisatie en in ieder team speelt dynamiek onder de oppervlakte. De hamvraag is alleen: hoe ga je ermee om? Als het je lukt om de teamhygiëne met elkaar schoon te houden, dan heeft dat een supergoed effect op de kwaliteit van de plannen in de bovenstroom. Alleen een stabiel team kan voor stabiele pedagogiek zorgen.’